Chánh án trả lời chất vấn: Cải cách Luật Tổ chức Tòa án?

Bài viết của Thành Chung, Tiến Long (Tuổi Trẻ)

Tóm tắt: Tòa án Nhân dân Tối cao (TANDTC) vừa có đề xuất giữ quy định Chánh án Tòa án cấp tỉnh trả lời chất vấn trước Hội đồng Nhân dân (HĐND). Động thái này diễn ra trong bối cảnh Quốc hội đang thảo luận về dự luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án Nhân dân và dự thảo nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp. Liệu đây là một bước tiến quan trọng để tăng cường giám sát hay là một rào cản đối với quá trình cải cách tư pháp? Bài viết này sẽ phân tích sâu hơn về vấn đề này.

Chánh Án Tòa Án Nhân Dân Tối Cao Lê Minh Trí Đề Xuất Giữ Quy Định Trả Lời Chất Vấn: Bối Cảnh Và Lý Do

Sáng ngày 19/05/2025, Quốc hội đã tiến hành thảo luận tại hội trường về dự luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án Nhân dân. Một trong những nội dung được đặc biệt quan tâm là đề xuất tổ chức mô hình TAND theo hướng kết thúc hoạt động của tòa án cấp cao và cấp huyện; thành lập tòa án khu vực; chuyển các tòa án sơ thẩm chuyên biệt thành các tòa chuyên trách trong tòa án khu vực.

Trong quá trình góp ý cho dự thảo nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp, Chánh án TANDTC Lê Minh Trí đã chính thức đề nghị giữ quy định Chánh án Tòa án cấp tỉnh phải trả lời chất vấn trước HĐND. Theo báo cáo của Chánh án Lê Minh Trí, việc này nhằm đảm bảo tính giám sát và trách nhiệm giải trình của Tòa án trước cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương.

Một câu hỏi lớn được đặt ra tại phiên thảo luận tổ ngày 8/5 là: Tại sao Tòa án khu vực lại không được quy định xét xử các vụ án hình sự có mức hình phạt trên 20 năm tù?

TANDTC giải trình rằng việc tiếp tục quy định cho Tòa án cấp tỉnh thực hiện nhiệm vụ xét xử sơ thẩm đối với các tội phạm mà mức cao nhất của khung hình phạt trên 20 năm tù, tù chung thân, tử hình là một bước quá độ. Lý do là năng lực xét xử của một số thẩm phán tại khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa chưa đáp ứng được đầy đủ yêu cầu.

Tuy nhiên, TANDTC cũng cam kết sẽ tiếp tục nghiên cứu và đề xuất tăng thẩm quyền xét xử cho TAND khu vực khi năng lực của thẩm phán được nâng cao đồng đều trên cả nước.

Đề Xuất Giữ Quy Định Chánh Án Trả Lời Chất Vấn: Đối Chiếu Với Luật Hiện Hành Và Dự Thảo Sửa Đổi Hiến Pháp

Trước đề nghị bổ sung vào dự thảo luật quy định “Chánh án Tòa án cấp tỉnh trả lời chất vấn trước HĐND tỉnh”, TANDTC cho biết hiện nay, các Chánh án Tòa án cấp tỉnh vẫn đang thực hiện nhiệm vụ này theo Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND.

Vấn đề này liên quan trực tiếp đến việc sửa đổi, bổ sung quy định của Hiến pháp. TANDTC đã có ý kiến đề nghị giữ nhiệm vụ này của Chánh án Tòa án cấp tỉnh khi góp ý với dự thảo nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp.

Trên cơ sở kết quả sửa đổi, bổ sung Hiến pháp, TANDTC sẽ đề xuất sửa đổi, bổ sung quy định này trong Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND để đảm bảo phù hợp và tránh trùng lặp.

Quan Điểm Khác Biệt Của Ủy Ban Dự Thảo Sửa Đổi Hiến Pháp

Trước đó, Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 lại đề xuất không quy định Chánh án TAND, Viện trưởng Viện KSND thuộc phạm vi đối tượng trả lời chất vấn của đại biểu HĐND. Lý do là để phù hợp với tính chất và mô hình tổ chức các cơ quan nhà nước ở địa phương sau khi thực hiện sắp xếp.

Ủy ban cho rằng, dù không quy định về thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND và Viện trưởng Viện KSND, HĐND vẫn thực hiện thẩm quyền giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương, bao gồm giám sát hoạt động của TAND, Viện KSND và các cơ quan nhà nước khác trên địa bàn.

Dự luật còn đề xuất tăng số lượng Thẩm phán TANDTC từ 13 – 17 người lên thành 23 – 27 người. TANDTC giải trình rằng việc này là cần thiết để đảm bảo đủ nguồn nhân lực giải quyết kịp thời, chất lượng khối lượng công việc giám đốc thẩm, tái thẩm tiếp nhận từ TAND cấp cao.

Theo thống kê, TANDTC và các Tòa án cấp cao đang phải giải quyết khoảng 11.200 đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm/năm; xét xử theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm khoảng 1.000 vụ/năm.

TANDTC cam kết sẽ thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp để kéo giảm, kiểm soát số lượng đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm và số vụ việc phải giám đốc thẩm, tái thẩm. Các giải pháp bao gồm nâng cao chất lượng xét xử sơ thẩm, phúc thẩm; nâng cao chất lượng, năng lực, trình độ của đội ngũ thẩm phán và các chức danh tư pháp khác; tăng cường kỷ luật, kỷ cương công vụ.

Việc lựa chọn, bổ nhiệm Thẩm phán sẽ được thực hiện theo các tiêu chuẩn cao và chặt chẽ. Việc bổ sung điều kiện bổ nhiệm tuy có mở rộng nguồn nhưng vẫn đảm bảo nhân sự được bổ nhiệm phải là thẩm phán TAND và có các điều kiện, tiêu chuẩn tương đương hoặc cao hơn so với luật hiện hành.

Người được xem xét bổ nhiệm Thẩm phán TANDTC trong trường hợp đặc biệt này đều đã giữ chức vụ trưởng từ đủ 5 năm trở lên, là thẩm phán TAND, các chuyên gia giỏi về chuyên môn và pháp luật, có nhiều kinh nghiệm trong công tác xét xử, giám đốc việc xét xử của các tòa án, phát triển án lệ, hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử.

Công tác cán bộ là công tác của Đảng, người dự kiến được bổ nhiệm sẽ được cấp có thẩm quyền xét duyệt và lựa chọn kỹ.

Đánh Giá Các Thay Đổi Trong Luật Tổ Chức Tòa Án Nhân Dân: Cơ Hội Và Thách Thức

Những thay đổi được đề xuất trong Luật Tổ chức TAND, từ việc tổ chức lại mô hình tòa án, phân cấp xét xử đến việc mở rộng nguồn thẩm phán, đều mang đến những cơ hội và thách thức nhất định.

Việc thành lập Tòa án khu vực có thể giúp giảm tải cho các tòa án cấp tỉnh, nâng cao tính chuyên môn hóa và hiệu quả xét xử. Tuy nhiên, cần có lộ trình và bước đi phù hợp để đảm bảo năng lực của đội ngũ thẩm phán và cơ sở vật chất của các tòa án khu vực.

Việc mở rộng nguồn thẩm phán TANDTC có thể giúp giải quyết tình trạng thiếu hụt nhân lực, nhưng cũng đòi hỏi quy trình tuyển chọn, bổ nhiệm chặt chẽ để đảm bảo chất lượng và uy tín của đội ngũ thẩm phán.

Việc giữ hay bỏ quy định Chánh án Tòa án cấp tỉnh trả lời chất vấn trước HĐND là một vấn đề phức tạp, cần xem xét kỹ lưỡng các khía cạnh pháp lý, chính trị và thực tiễn.

Đề xuất của TANDTC về việc giữ quy định Chánh án trả lời chất vấn HĐND cho thấy sự thận trọng trong quá trình cải cách tư pháp. Tuy nhiên, để đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống tư pháp, cần có sự cân nhắc kỹ lưỡng giữa việc tăng cường giám sát và đảm bảo tính độc lập của Tòa án. Việc tham khảo ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học pháp lý, đại biểu Quốc hội và người dân là rất quan trọng để đưa ra quyết định phù hợp nhất.