Vụ án buôn lậu đất hiếm: Do quy định mập mờ?

Vụ án buôn lậu 473 tấn oxit đất hiếm đang thu hút sự chú ý của dư luận, đặc biệt khi Chủ tịch Công ty Đất hiếm Việt Nam, ông Lưu Anh Tuấn, lên tiếng cho rằng các quy định pháp luật “mập mờ” là nguyên nhân dẫn đến sai phạm. Liệu đây có phải là lời biện minh xác đáng hay chỉ là chiêu trò trốn tránh trách nhiệm?

Đại án khai thác trái phép đất hiếm Yên Bái: Chủ tịch Công ty Đất hiếm Việt Nam đối diện cáo buộc nghiêm trọng

Chiều ngày 13/05/2025, phiên tòa xét xử 27 bị cáo trong vụ án xảy ra tại Công ty Thái Dương và các đơn vị liên quan đến hoạt động khai thác trái phép đất hiếm tại Yên Bái và buôn lậu sang Trung Quốc tiếp tục diễn ra với phần xét hỏi căng thẳng. Tâm điểm của phiên tòa là ông Lưu Anh Tuấn, Chủ tịch Công ty Đất hiếm Việt Nam, người bị cáo buộc hai tội danh “buôn lậu” và “vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng”.

Theo cáo trạng, Công ty Thái Dương sau khi được tạo điều kiện cấp phép đã khai thác lậu và bán được hơn 736 tỷ đồng đất hiếm và quặng sắt. Ông Đoàn Văn Huấn, Chủ tịch Công ty Thái Dương, bị cáo buộc đã bán chui đất hiếm cho Công ty cổ phần Đất hiếm Việt Nam và một doanh nghiệp khác.

Chi tiết cáo buộc đối với ông Lưu Anh Tuấn

Ông Lưu Anh Tuấn bị cáo buộc đã giúp sức cho Đoàn Văn Huấn che giấu doanh thu từ việc bán đất hiếm, để ngoài sổ sách hơn 20 tỷ đồng, gây thiệt hại hơn 7 tỷ đồng tiền thuế. Ngoài ra, ông Tuấn còn bị cáo buộc chỉ đạo nhân viên lấy hóa đơn từ 15 doanh nghiệp hóa chất để “kê khống đầu vào”, gây thiệt hại hơn 4 tỷ đồng.

Nghiêm trọng hơn, trong hành vi buôn lậu, Lưu Anh Tuấn bị cáo buộc xuất khẩu trái phép 473 tấn oxit đất hiếm, trị giá hơn 379 tỷ đồng, cho 4 công ty nước ngoài ở Nhật Bản, Áo và Trung Quốc.

Tại tòa, ông Tuấn khai rằng sản phẩm của Công ty Đất hiếm Việt Nam chủ yếu xuất khẩu sang Nhật Bản, phục vụ cho các ngành điện tử, hàng không và xe điện. Ông Tuấn nhấn mạnh rằng công ty của ông là đơn vị duy nhất tại Việt Nam xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản từ năm 1976 đến nay.

Ông Tuấn phân trần rằng công ty đang thực hiện đề tài cấp nhà nước về chế biến sâu đất hiếm, do đó đã mua 3.500 tấn quặng đất hiếm từ Công ty Thái Dương để phục vụ 3 đề tài nghiên cứu. Sau quá trình chế biến sâu tại nhà máy ở Phủ Lý (Hà Nam), công ty thu được oxit đất hiếm với hàm lượng 97%. Sản phẩm này một phần phục vụ nghiên cứu, phần còn lại được xuất khẩu sang Nhật Bản thông qua hình thức xuất khẩu chính ngạch và khai báo hải quan điện tử.

Giải thích về cáo buộc che giấu doanh thu

Về cáo buộc “mua nhiều kê khai ít nhằm che giấu doanh thu”, ông Tuấn thừa nhận nhưng cho rằng “buộc phải đồng ý” với đề xuất của ông Huấn. Ông Tuấn giải bày rằng khi đó đang ở Mỹ, ông Huấn gọi điện cho kế toán của ông và nói “từ nay sẽ không xuất hóa đơn mua bán nữa”.

Khi chủ tọa Trần Nam Hà hỏi về việc mua bán hàng hóa không xuất đầy đủ hóa đơn bị truy tố về tội vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng, ông Tuấn ngập ngừng thừa nhận sai phạm ở khía cạnh kế toán. Tuy nhiên, ông mong hội đồng xét xử xem xét bởi doanh nghiệp mua đất hiếm để sản xuất phục vụ đề tài khoa học cấp nhà nước về chế biến sâu và bản thân ông không được hưởng lợi gì.

Phản bác cáo buộc buôn lậu và đổ lỗi cho quy định mập mờ

Về cáo buộc buôn lậu, ông Tuấn cho rằng nội dung cáo trạng truy tố mình tội danh này có “uẩn khúc” và xin được trình bày. Ông khẳng định rằng toàn bộ hoạt động xuất khẩu đều đúng quy trình hải quan điện tử, phù hợp quy định pháp luật. Ông dẫn chứng công văn của Tổng cục Hải quan gửi cơ quan điều tra, trong đó nêu rõ công ty ông không vi phạm, khai đúng mã hàng, mô tả hàng hóa và xuất đúng chủng loại.

Ông Tuấn phân trần rằng thông tư của Bộ Công Thương liên quan đến vấn đề xuất khẩu đất hiếm “không rõ ràng, không hề logic”, đặc biệt về mã hàng hóa và hàm lượng đất hiếm được phép xuất khẩu. Ông đưa ra ví dụ về sự mâu thuẫn giữa các quy định, gây khó khăn cho việc áp dụng và hiểu đúng.

Mặc dù đưa ra nhiều biện minh, ông Tuấn lại nói “không nhận tội thì coi như mất tình tiết giảm nhẹ thành khẩn khai báo nên thôi, tốt nhất là nhận”. Chủ tọa Trần Nam Hà đã nhắc nhở ông rằng nếu cho rằng mình không vi phạm, không có tội, ông phải thể hiện quan điểm của mình chứ không phải nhận cho xong.

Lời khai của ông Lưu Anh Tuấn đã gây ra nhiều tranh cãi trong dư luận. Một số người đồng tình với ông, cho rằng các quy định về xuất khẩu đất hiếm còn nhiều bất cập và cần được xem xét lại. Tuy nhiên, nhiều người khác lại nghi ngờ về tính xác thực của lời biện minh này, cho rằng ông Tuấn đang cố tình trốn tránh trách nhiệm bằng cách đổ lỗi cho quy định.

Vụ án vẫn đang trong quá trình xét xử và còn nhiều câu hỏi chưa có lời giải đáp. Liệu ông Lưu Anh Tuấn có thực sự “hiểu sai” các quy định pháp luật hay cố tình vi phạm? Các quy định về xuất khẩu đất hiếm có thực sự “mập mờ” như lời ông Tuấn nói? Kết quả cuối cùng của vụ án sẽ là lời giải đáp cho những câu hỏi này và sẽ có tác động lớn đến ngành công nghiệp đất hiếm của Việt Nam.

Vụ án buôn lậu 473 tấn oxit đất hiếm không chỉ là một vụ án kinh tế đơn thuần mà còn là lời cảnh tỉnh về công tác quản lý và khai thác tài nguyên đất hiếm của Việt Nam. Việc làm rõ trách nhiệm của các cá nhân và tổ chức liên quan, đồng thời hoàn thiện khung pháp lý về quản lý đất hiếm là vô cùng cần thiết để bảo vệ nguồn tài nguyên quý giá này, tránh thất thoát và góp phần phát triển kinh tế đất nước một cách bền vững.